گرافیک ایران4کیا

خط كوفي :

چون اسلام در ايران انتشار يافت ، خط كوفی جايگزين خط پهلویساسانی و دين دبيرة اوستايی شد و ايرانيان تقريباً از اواخر قرن اول و اوايل سدةدوم هجری كم كم در نوشته های خود خط كوفی را معمول داشته و آنرا جايگزين خط پهلوینمودند .
خط كوفی ابتدا ، بی نقطه و بدون حركات ( ضمه و كسره و فتحه ) و اِعراببود . اين نقيصه خواندن اين خط را مشكل می ساخت .
ابوالاسود الدؤلی كه از فضلاو ادبای معروف كوفی بود ، و در خدمت حضرت علی ( ع ) به اكتساب علوم پرداخته و درجنگ صفين ملتزم ركاب بود ، و از آن بزرگوار اخذ نحو كرده بود ، از برای تسهيل امرخوانندگان قرآن ، نقطه را وضع نمود و گمان می رود وی اين طريقه را از خطوط كلدانيانو سريانيان اخذ كرده باشد ، زيرا اين طوايف از همسايگان بين النهرين و بابِل بودند، و در كتابت آنها نقطه استعمال می شد . به خلاف خطوط ميخی و پهلوی ايرانيان . وهيروگليف مصريان و فنيقيان كه در كتابت آنان نقطه مستعمل نبود .
صاحب الفهرست مینويسد : (( ابوالاسود به كاتب چنين می گفت : نويسنده ، در موقع نوشتن به هوش باش ومرا ببين ، چون به خواندن در آمدم ، نظر به لبان من نما ، اگر به فتحه و گشودهخواندم ، نقطه را بالای حرف بگذار ، و اگر به پيش خواندم ، نقطه را بگذار بين حرف ،و اگر به زير خواندم نقطه را در زير بگذار . »
صاحب اللمعه الشهيمه می آورد : »در صدر اسلام نقطه برای حركات استعمال می شد و واضع او يعقوب رهاوی بود و ايننقاط به جای حركات به كار می رفت . )) خط كوفی در عـصر دولـت عبـاسی ( 132 ـ 656 هـ . ق ) به مرتبة رفيعی از زيبائی در رسم و شكل رسيد ، و انواع خط كوفی از پنجاه نوعمتجاوز شد . مشهورترين آنها ، كوفی محرر ، مشجر ، مربع ، مدور و متداخل بود . نكتةمهم در استفاده از خط كوفی در كتيبه نويسی اين است كه تابع قواعد اكيدی نبود ، بلكهعملاً دست هنرمند را در ابداع و اجرای شكلهای تزئينی آن باز می گذاشت . در ابتدا ،حروف به آذين های سادة برگ و گل منتهی می شد . اين خط بنا بر سليقه و توانايی طراح، به روی اصل آن فرعياتی اضافه می شد ، به اين معنا كه قواعد مفروض به عنوان محورقرار گرفته می شد و دست هنرمند ، نقوش و گل و برگهای منشعب از آن فضاهای خالی راپوشش می داد . شكلهای عمدة اين تزيينات عبارت بودند از : ادامة حروف به صورت برگ ،گل ، بافته ، گره خورده ، به هم تابيده ،در هم پيچيده شده ، شكـل سر انسان ، ياحيوان .
با همه اين تفضيلات خط كوفی از نظر تاريخ نگاران ، به دو دستة بزرگتقسيم می شود :
1ـ كوفی مغربی 2ـ كوفی مشرقی

كوفي مغربي خود به انواع : قيروانی ، تونسی ، جزايری ، سودانیتقسيم می شد .
كوفيمشرقي عبارت است از شيوة عربی و شيوة ايرانی و شيوة مختلط . ( كه شيوة عربی بهاقسام مكی ، مدنی ، كوفی ، بصری ، شامی ، مصری ، منقسم می گردد . )
خط كوفی ويژگيهای مهمی در هنر ايران دارد . يكی از آن ويژگيها اين استكه هيچ هنری تاكنون به اين حد نه فقط در تزئين معماری آثار مقدس و مهم ، بلكه دراشياء كاربردی زندگی روزمره از خط و تزئينات خطی استفاده نكرده و اصلاً هيچ خطی بهاندازة رسم الخط كوفی برای مقاصد تزئينی به اين حد ، مناسب نيست .

كوفي بنايي(معقلي)

نوعی كاربردی از خط كوفی است كه در بناها و معماری هاجلوه گر شده است ، و به دليل استفادة آن در روی بناها ، خط بنائی لقب گرفت و بهصورتهای مختلف پديدار گشته كه به شكل آسان و متوسط و مشكل ، دسته بندی می شود ، ولیمی توان نامهای منحصر ، مربعی يا مستطيلی و متداخل تطبيق نمود . خط معقلی در كتابتمستعمل نبود ، اگر چه مولانا سلطانعلی مشهدی ، معتقد است كه به اين خط كتابت نيز میشد . و آنرا جزو خطوط می آورد .

چون اساس اين خط روی خانه بندی خط كشی می شود ،به اين ترتيب كه اول كاغذ مانند صفحة شطرنجی خط كشی و خانه بندی می شود ، و بعد ازتقسيم خانه ها ، حروف آن مرتب می شود ، و چون اين خط به ترتيب فوق نوشته می شده ،آنرا با آجر روی عمارات به آسانی می چيدند تا هم عبارتی از آن خوانده شود و همديوار عمارت را تزئينی باشد . به اين نسبت آن را خط معماری يا خط بنايی ناميده اند .

معقل در لغت به معنی حصين ( پناهگاه و كوه بلند آمده است ) اين معنی با ايننوع خط بنايی مطابقت دارد و اين نظريه منطقی است كه خط بنايی پس از اينكه به كمالمطلوب رسيد ، معقلی ناميده شده باشد . به نظر می رسد خط معلقی بعد از خط كوفی و ازروی آن استخراج شده باشد ، و قطعاً اين خط برای تزئين بناها از روی خط كوفی استخراجشده كه در كوفی يك دانگ دور است و پنج دانگ سطح ، و در خط معلقی دور نيست و همه سطحاست و چنانچه فرض كنيم اين خط قبل از اسلام به وجود آمده ، بايد كه از خط سترنجيلیكه مادر خط كوفی است استخراج شده باشد .

بهترين خط معلقی آن است كه سواد و بياضآن ، هر دو خوانده شود ، مانند نمونه زير ، يعنی سياهی آن ، چيزی خوانده شود وسفيدی آن چيزی ديگر ، كه هنر طراحی اين خط در آن است ، والا نوشتن معلقی آسان است .

ادامه دارد....

جهت دانلود کامل این مقاله رایگان روی لینک زیر کلیک فرمائید.

دانلود مقاله در لینک زیر موجود است.